Soort van de maand

Het jaarthema 2024 van De Koppel is 'Klimaat in je Straat'. Voor de soorten zijn we uitgegaan van de invloed die het klimaat heeft op planten en dieren. Er zijn soorten die het niet volhouden bij de verandering van het klimaat. En er zijn soorten die hierdoor juist goed gedijen. Per maand komen er 2 soorten aan de orde: welke gaat en welke komt?
Ook te vinden op de FB-pagina van Natuur in Hardenberg  (www.facebook.com/groups/NatuurInHardenberg).

Het soort van de maand-project is tot stand gekomen met medewerking van
Natuur in Hardenberg, NICHE en De Toren.

Kleine vos en grote vos
In Nederland hebben we verschillende vossen. Het zoogdier vos, een bij genaamd het vosje, maar ook de grote en kleine vos. Deze laatste twee zijn soorten die veel gemeen hebben, maar ook wezenlijke verschillen. Beide soorten zijn dagvlinders van de familie aurelia’s en overwinteren vaak als vlinder waardoor je ze vroeg in het voorjaar tegen kan komen.

Waar de verschillen beginnen, is hoe ze er uit zien. Ja klopt, de verschillen zijn klein, maar als je weet waar je op moet letten, kun je ze uit elkaar houden. Zo heeft de kleine vos een duidelijke blauwe rand onder aan de ondervleugels, deze is veel minder duidelijk bij de grote vos. Daarentegen heeft de grote vos, naast dat hij wat groter is, ook meer zwarte stippen in het midden van de vleugel. Bij de kleine vos zijn dit twee kleine stippen en een grote. Bij de grote meestal vier ruwweg even grote vlekken. 

Een groter verschil is de aantallen waarin ze worden waargenomen. Terwijl de kleine vos als zeer algemene standvlinder te boek staat, is de grote vos veel zeldzamer. Maar daar kwam een paar jaar geleden verandering in. De kleine vos heeft een parasiet die ervoor zorgt dat de aantallen van de soort fluctueren. Zijn er veel kleine vossen, dan zijn er volgende jaar veel parasieten die zich een aantal jaar vermenigvuldigen waarna de populatie kleine vossen instort en daarna ook die van de parasiet. Hierna begint de cyclus weer opnieuw. De afgelopen jaren is deze cyclus alleen sterk verstoord. 2013 was het laatste piekjaar met veel kleine vossen en was 2021 het dieptepunt. Dat jaar is de boeken in gegaan als een van de slechtste jaren ooit voor de soort sinds het landelijk meetnet is opgezet. De kleine vos was regionaal haast uitgestorven. Tijdens tellingen werden alleen mondjesmaat vlinders aangetroffen op zeeklei en laagveengebieden terwijl op de hoge zandgronden, waar Hardenberg ook ligt, ze bijna niet meer werden gezien. De verwachting is dat dit komt door klimaatverandering en dat de parasiet hier ook een rol in speelt om de populatie over het randje te duwen. Helemaal zeker is dit niet maar in het Verenigd Koninkrijk neemt de populatie van deze parasiet toe door klimaat-verandering. Dat dit ook in Nederland gebeurd zou niet onlogisch zijn. Daarnaast is de kleine vos een soort van de wat koelere klimaten. Het kan zeer goed zijn, dat we nu al de voortekenen zien van het verdwijnen van deze soort door klimaatverandering.

En daar komt de grote vos. Door het sterke dalen van de kleine vos en het groeien van de populatie van de grote vos wordt deze soort op veel plaatsen in het oosten vaker waargenomen dan de kleine variant. En dat terwijl hij met uitsterven bedreigd werd en op enkele individuen in Limburg na niet werd waargenomen. De afgelopen jaren is er een zeer snelle toename van de grote vos waargenomen. Vooral in het oosten en zuiden waar de kleine vos het zwaar heeft. Hoewel ze een naam delen verschillen ze qua leefwijze waardoor er geen sprake kan zijn van concurrentie tussen de soorten. Maar wat dan wel? De afgelopen jaren doen in het bos levende vlinders het veel beter dan vlinders van heiden en graslanden. Verwacht wordt dat opwarming voor bosvlinders zoals grote vos een meer positief effect heeft, terwijl het voor de graslandsoorten zoals kleine vos juist alleen slecht nieuws betekent. Wat we nu meemaken hier in het oosten met meer grote dan kleine vos is zeer bijzonder, waar menig persoon je 10 jaar geleden voor zo’n opmerking voor gek had verklaard. 

Tekst: Thirza Wesselink
Foto grote vos: Ron Goosselink